Megakampania Wiki
Advertisement


Gertruda I (ur. 30 września 1167, zm. 20 grudnia 1207) - królowa Polski w latach 1189 - 1207. Pierwsza kobieta na tronie Królestwa Polskiego. Córka Kazimierza Wielkiego, żona Wielisława Mazowieckiego i matka Wielisława I.

Panowanie[]

Na rok 1189 datuje się przejęcie władzy w Polsce przez Gertrudę. Kazimierz musiał skutecznie przygotować kraj na rządy pierwszej kobiety na tronie, gdyż większość wasali i wyższe warstwy społeczeństwa zaakceptowały ten stan rzeczy. Pozycję królowej dodatkowo wzmocniło sfinalizowanie małżeństwa ze spokrewnionym księciem wielkopolskim - Wielisławem. Było to, jeśli celowe, bardzo przewidujące posunięcie już zmarłego króla. W ten sposób Gertruda miałaby przewagę w ewentualnym buncie, kontrolując całą północ kraju. W tej sytuacji jedyną liczącą się opozycją mogli pozostać książęta małopolscy, którzy i tak prowadzili w dużej mierze niezależną politykę.

Władczyni objęła tron już zjednoczonego, jednak stosunkowo wciąż słabego państwa. Kazimierzowskie dzieło konsolidacji i zlikwidowania administracyjnego chaosu, wymagało podtrzymania. Podobnie jak poprzednicy, Gertruda od początku opierała swoje rządy na Kościele. Ukróciła jednak samowolę biskupów w wielu regionach, likwidując tzw. immunitet kościelny, nadawany od czasów Krystyna Zdobywcy. Około roku 1194 ostatecznie zlikwidowano wolną inwestyturę na ziemiach polskich, co miało poprawić wizerunek Polski w oczach Stolicy Piotrowej. Królowa słynęła z niespotykanej pobożności. Według anonimowej "Kroniki płockiej", najlepszego źródła z tego okresu, Gertruda ufundowała na ziemi mazowieckiej jako wotum dziękczynne 57 kościołów i 12 klasztorów z królewskiego skarbca. W niej znajdujemy też potwierdzenie działalności św. Kingi. To co było do tej pory znane z "Żywota Córy Cieszyna" Szczęsnego z Ojcowa, można byłoby kwalifikować jako raczej podania ludowe, to tutaj wyraźnie zaznaczono, że "Kinga Gladius Christi" obejmowała wysokie stanowiska na dworze i prawdopodobnie była głównym wojewodą sił królewskich. Do niedawna popularne wśród historyków twierdzenie, że Kinga być może nawet w pewnym stopniu faktycznie kierowała państwem, wydaje się być jednak przesadzone. Nie zmienia to faktu, że zachodnioeuropejskie, chociaż nieco fantastyczne źródła, mówiące o mężnej kobiecie, która wydając rozkazy tysiącom ludzi, potrafiła sama dziesiątkować pogan, dają dużo do myślenia. Pewne jest natomiast, że Gertruda musiała się także liczyć z opozycją wśród rodziny. Jej młodsza, wydana za księcia braniborskiego i druga w kolejności do sukcesji, siostra Elżbieta, próbowała dokonać zamachu na syna królewskiej pary Wielisława Młodszego. Spiskowcy zostali jednak wykryci, ale Elżbiecie udało się zbiec na Pomorze Gdańskie, dołączając do powiązanej z Piastami siatki. 

Królowa była świadoma niekorzystnej sytuacji zewnętrznej. Z jednej strony pod przywództwem Ludmiły znowu rosły piastowskie Czechy. Udało jej się ustabilizować sytuację wewnętrzną i tymczasowo uspokoić opozycję. Zawarła strategiczny mariaż z Onfroyem z potężnej dynastii Welfów. Liczyła na to, że z pomocą cesarstwa zjednoczy kraj, co jej się udało w 1201 roku, odzyskując Litomierzyce i kończąc tym samym niemiecki epizod w tym rejonie. Chciała też zapewnić Czechom pozycję lidera w regionie, otwarcie ogłaszając roszczenia do polskich ziem. Nie mogła jednak już liczyć na pomoc do tej pory piastowskiego Pomorza, gdyż władzę przejął tam w wyniku elekcji w Miśni, przedstawiciel rodu Lisy - Wojuta I, który nie angażował się tak bardzo w relacje polsko - czeskie. Z drugiej strony wielkim zagrożeniem wciąż pozostawała pogańska Litwa. Przeniesienie stolicy do Płocka przez Krystyna I było, jak się później okazało, błędem. Z jednej strony od północy w Prusach panowali Czesi,a od wschodu często na Mazowsze zapędzały się litewskie zagony, plądrując słabiej bronione grody. Stąd też prawdopodobnie brały się późniejsze działania Gertrudy. Chciała wzmocnić pozycję zakonów rycerskich na ziemiach polskich. Przede wszystkim sprowadziła do Polski Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego, potocznie zwanych Krzyżakami, którzy do tej pory chronili szlaki pielgrzymów do Ziemi Świętej. W zamian za pomoc w ewentualnym konflikcie z niewiernymi, królowa obdarzała Wielkiego Mistrza Rorgona znacznymi donacjami. Do dzisiaj zachowały się akty nadania rycerzom zakonnym ziemi w okolicach Cieszyna i Jasła pod budowę sporych, jak na tamte czasy, warowni. Ten jasielski był nawet przez pewien okres główną siedzibą zakonu. W krótkiej, nieudanej wyprawie na dzisiejszą ziemię podlaską w 1196 r. można upatrywać chęci stworzenia pewnego rodzaju marchii, która miała być swoistą strefą buforową przeciw Litwinom, podobnie jak Wołyń i joannici przeciw Rusi Kijowskiej. Być może nawet później pod zarządem Krzyżaków. Liczono na to, że szybko uda się opanować ten, zbuntowany przeciw słowiańskim władcom z rodu Łukniczów, obszar. Niestety książę Gleb przy pomocy krewnych z Nowogrodu stłumił rebelię i Polacy musieli się wycofać. 

Gertruda unikała bezpośredniej konfrontacji z coraz bardziej odważnymi Czechami. Wyraźnie zdała sobie jednak sprawę, że o sile zewnętrznej kraju stanowi pozycja w Rzymie. Olbrzymim sukcesem na tym polu okazały się skuteczne zabiegi o miejsce w kolegium kardynalskim. Stworzyła sobie wielu przeciwników wydając ogromne sumy z królewskiego skarbca na wsparcie początkowo biskupa Szczęsnego z Legnicy, a po jego śmierci na biskupa Zygmunta z Koprzywnicy, który ostatecznie w 1195 roku został przyjęty do szacownego grona kardynałów. 

Kolejnym krokiem w stronę wzrostu pozycji Polski na arenie międzynarodowej, była pozytywna odpowiedź Gertrudy na wezwanie Ojca Świętego Mikołaja II do IV wyprawy krzyżowej do Grecji na synodzie w Rawennie w październiku 1197 roku. Celem było obalenie silnego Kalifatu Tracji okupującego już upadły Konstantynopol. Z czasem dołączyli m.in. Zakon Krzyżacki, Wenecja, Szkocja i Królestwo Pomorza, Jeszcze tego roku około 10-tysięczna (według niektórych źródeł 15-sto, inne natomiast mówią o bardziej symbolicznej liczbie) armia polska wyruszyła za wojskami krzyżackimi na południe. Krzyżowcy początkowo mieli pewne problemy z przejęciem inicjatywy, lecz nowo przybyłe siły zakonników i Polaków pod dowództwem Kingi wyparły rozproszonych Saracenów z Tracji. Dziewica Cieszyńska ze swoją strażą dotarła podobno nawet pod Stambuł. Polacy musieli jednak się wycofać na zachód, gdyż zjednoczona, blisko 30-tysięczna armia islamska zmierzała z Azji Mniejszej, aby wypędzić chrześcijan z regionu Kalifatu. Nie udało się jednak uciec i 1 sierpnia 1198 roku siły Kingi zostały przechwycone pod Herakleją. Trzykrotnie szczuplejsza armia polska stawiała przez prawie tydzień zaciekły opór czekając na wsparcie. Gdy z północy zaczęły docierać posiłki krzyżackie, a później z reszty Europy, charyzmatyczna Gladius Christi objęła dowodzenie nad wszystkimi siłami krzyżowców. Doszczętnie rozbiła armię muzułmańską. Najbardziej znanym epizodem stała się szarża jazdy krakowskiej na straż przyboczną samego Wielkiego Kalifa Theofilosa. W ten sposób fama o św. Kindze rozniosła się po całej Europie.

Niestety do Grecji dotarły wieści, że książę małopolski Wojuta razem z Maciejem, władcą Ziemi Cieszyńskiej rozpoczęli rebelię mającą, pod nieobecność głównych sił królewskich, osadzić na polskim tronie Wincentego - jednego z ostatnich potomków Karola Piasta. Na szczęście dla Gertrudy podczas wyprawy krzyżowej uzyskano wiele łupów oraz jeńców, co pozwoliło opłacić wojska najemne, które pokonały część sił buntowników zanim Kinga ze swoimi hufcami powróciła do kraju. Następnie Wojuta został pokonany w bitwie pod Czerskiem, a po zdobyciu Krakowa zdetronizowany, a na jego miejsce osadzono ponownie członka rodu Jasto, tym razem Prendotę. Jako znak pokoju, Gertruda przekazała pod wychowanie nowemu księciu swoją drugą córkę - Aldonę. Doszło jednak przy okazji do kolejnego sporu między rodem Mazowieckich, a Piastami, gdyż z powodu pochodzenia nie uwolniono członka tej dynastii Macieja i w ten sposób zakończył się okres poprawy relacji między rodami, zapoczątkowany za panowania Kazimierza. W 1202 roku krucjata zakończyła się ostatecznym sukcesem. Polska znalazła się na drugim miejscu pod względem zasług w powodzeniu wyprawy. Na terenie Tracji powstało Państwo Zakonu Krzyżackiego, które miało strzec dostępu do Europy i Lewantu. 

Gertrudy nie opuszczało jednak szczęście. Po odzyskaniu przez Czechy Litomierzyc, Pomorze zostało zaniepokojone rosnącym w siłę rywalem (chodziło tu prawdopodobnie o zapobiegnięcie przejęciu inicjatywy przez Welfów) i król Wojuta wszczął, przy poparciu spolszczonych elit w tym kraju, wojnę mającą na celu przejęcie władzy przez Sieciecha Piasta. Okazję tą wykorzystała także Litwa i w 1203 roku najechała Galindię oraz pokonała wojska Ludmiły w bitwie pod Żninem. Spowodowało to kres zmartwień królowej w tym rejonie i umożliwiło skupienie się na kwestii pogańskiej. W 1205 roku pojawił się idealny moment na nową wojnę z Litwą. Wielki Książę Fedot przyjął wierzenia bałtyjskie, co rozpoczęło długotrwały konflikt z Rusią Nowogrodzką. Wykorzystując szansę Polacy zajęli dawne czeskie posiadłości w Prusach, uzyskując tym samym dostęp do morza. Odbyło się też kilka niszczycielskich najazdów wgłąb ziem przeciwnika, gdzie nie napotkano praktycznie żadnego oporu. Zwycięstwo było blisko. Jednak świadomy sytuacji słowiański syn Fedota, Dobrynia, ułożył się z Nowogrodem. Tuż po śmierci ojca (możliwe, że został przez niego otruty), z poparciem mających dosyć wyniszczających walk litewskich możnych kosztem ustępstw podpisał z porozumienie z Rusią Nowogrodzką i ruszył z wojskami spokrewnionego rusińskiego władcy pokonać Polskę w tej wojnie. Armia Gertrudy na wieść o tym wycofała się na Mazowsze. Niestety skarbiec świecił pustkami, łupy wojenne okazały się być mniejsze niż się spodziewano, a żołnierze byli wycieńczeni. Papież odmówił

Mapa Kazimierz(śmierć)

Ziemie Polskie za panowania Gertrudy (kolor czerwony).

wsparcia finansowego, lecz na szczęście niedługo przed wkroczeniem sił Dobryni, joannici przysłali pokaźny kontyngent. Nie zdążono jednak się dostatecznie zorganizować i doszło do decydującego starcia pod Wyszkowem. Gertrudzie nie było jednak dane doczekać końca bitwy, gdyż zmarła z nieznanych do dzisiaj badaczom przyczyn, osieracając małoletniego następcę Wielisława.

Podsumowanie[]

Panowanie Gertrudy I zalicza się do raczej udanych. Wzrosło znaczenie Polski, dokończono kazimierzowskie dzieło porządkowania kraju, a także pojawił się swoisty dla tego okresu patriotyzm. Z drugiej strony, na konto strat zalicza się odejście od spraw pomorskich i skupienie się tylko na rozwoju Płocka i Mazowsza. Poza niektórymi regionami, kraj wciąż pozostawał w dużej mierze "drewniany" i słaby ekonomicznie. Niewątpliwie jednak Gertruda poradziła sobie lepiej niż można było po niej oczekiwać.

Rodzina[]

Gertruda miała za męża księcia Wielkopolski, Wielisława Mazowieckiego, z którym doczekała się trójki dzieci:

  • Aldona (ur. 1194, zm. 1227) - nigdy nie wyszła za mąż
  • Wielisław I (ur. 1192, zm. 1212) - król Polski w latach 1207 - 1212
  • Adelajda (ur. 1203, zm. 1274) - żona księcia Badenii, Siegharda Karolinga
Władcy Polski
Piastowie książęta Polan: ChościskoPiast
wielcy książęta Polan: Siemowit Okrutny
królowie Polski: Masław I ŚwiętyMieszko IMasław II PółrękiJanko NieprawyMieszko II WielkiKarol
Mazowieccy Krystyn I ZdobywcaKazimierz I StaryGertruda IWielisław IWielisław II ŚmiałyStefan WielkiGierołt IPaweł IPaweł IIGierołt IIBoguchwał ŚmiałyZwinisława Okrutna
Lubomelscy Mirosław BratobójcaJacek MądryMiłobrat SzalonyKrystyn II WielkiKazimierz IIKazimierz IIIKrystyn III Helena IScholastyka IWolisława ZjednoczycielkaGertruda II
Advertisement